Nadat we het dinopark en de grotten in Castellana Grotte in Puglia hadden bezocht tijdens onze reis in 2022, zijn we in Putignano terechtgekomen om te lunchen. We parkeerden de auto en al snel kwamen we ‘Cibària’ tegen toen we door de Porta Barsento het stadje binnenliepen. Het is een delicatessenwinkel waar je ook ter plekke kan eten. Het is er gezellig, heel erg vriendelijke bediening, er is een open keuken en je kan er genieten van de traditionele gerechten die worden geserveerd op kleurrijk servies.

Omdat Pepijn uit Maastricht komt en zelf is opgegroeid met het carnavalgebeuren, herkende hij enkele foto’s tegen de muur die hem aan carnaval lieten denken. We vroegen aan de eigenaar wat dit stadje te maken had met carnaval, zeker omdat we dit niet zo snel hadden verwacht in Puglia. 

Hij vertelde ons dat we een grote stap terug in de geschiedenis moeten maken, naar het jaar 1394 waarin de kust in Puglia ten prooi viel aan invallen en waarin de angst voor plunderingen groot waren. Ze wilden koste wat kost de waardevolle bezittingen beschermen. De reliek van Santo Stefano Protomartire hielden ze heel goed bewaard in de adbij van Monopoli maar het was er niet meer veilig. Daarom beslisten ze dat het overbrengen van de reliek naar een ander gebied, de enige oplossing was. Putignano was perfect gelegen en werd als bestemming gekozen. 

Vergezeld van een heilige processie werd de reliek op 26 december overgebracht naar de kerk van Santa Maria la Greca, waar nu nog een deel van de schedel van Santo Stefano terug te vinden en die tevens de patroonheilige van de stad is geworden. 

De legende vertelt dat de boeren van Putignano hun velden en werk verlieten toen de processie voorbij kwam. Ze dansten, zongen en improviseerden verzen in de volkstaal. Dit was het begin van de Festa delle Propaggini, dat al sinds 1394 elke 26 december het begin inluidt van het langste carnaval van Italië en het oudste van Europa.

Pas in de eerste helft van de 20e eeuw deden de ambachtslieden van de stad hun intrede als hoofdrolspelers in het carnaval van Putignano. Ze waren trots om hun passie en vaardigheden ten dienste te stellen voor het ludieke carnavalsplezier.

Na verloop van tijd maakten de kleine karretjes met daarop stro en lappenpoppen plaats voor de eerste praalwagens met een ijzeren kern en papieren bekleding. De optocht van praalwagens trekt de hele stad aan en vermaakt iedereen. Carnaval is niet langer het exclusieve voorrecht van de boeren, maar roept iedereen op om mee te doen en het wordt een feest voor iedereen.

Van 26 december tot Vastenavond is het een feest van rituelen, tradities, optochten en processies. De afwisseling van weken wordt gekenmerkt door de centrale plaats van de donderdag. Elke donderdag wordt er een verhaal en een specifieke sociale groep op de planken gebracht zoals de Priesters, de Nonnen, de Weduwnaars, de Dwazen, … 

Vastenavond is dan de slotdag van carnaval met ’s nachts de grote finale. De 365 slagen van de Campana (klok) dei Maccheroni kondigen officieel het einde aan van de feestvreugde en het begin van de vastentijd.

Na het verhaal van de eigenaar en het lekkere eten bij Cibària, trokken we de stad in, nieuwsgierig naar wat we over carnaval nog gingen tegenkomen. Het was april, dus carnaval was al lang voorbij, maar overal in de stad kwamen we dingen tegen die ons aan het feest deden denken. Zo kwamen we terecht bij een ‘parucchiere’, een kapper, die zijn hele kapperszaak vol had hangen met carnavalsspullen. Er hingen honderden foto’s tegen de muur en overal waar je kon kijken hing er een carnavalssfeer. Hij was trots op zijn zaak, trots op zijn stad en hij vertelde ons met alle plezier en vol overgave het verhaal van de Farinella, het typische carnavalsmasker van Putignano. 

De naam komt van een gerecht dat het symbool is van de Putignano-keuken: een zeer fijn meel, dat door boeren werd gebruikt om een zeer stevige polenta te maken. Het werd gemaakt van kikkererwten en gerst, dat eerst wordt geroosterd en vervolgens in kleine stenen vijzels tot poeder wordt vermalen. Het is een eenvoudig en hartig gerecht dat vroeger altijd aanwezig was op arme boerentafels. 

Het eerste Farinellamasker was een soort dronkaard zonder bijzondere eigenschappen, hij bracht alleen maar ellende met zich mee. De versie die daarop volgde had meer persoonlijkheid en ook de kleding werd veranderd. Het was een mix tussen een harlekijnsmasker en de joker die je tussen de speelkaarten kan terugvinden. Hij heeft een jurk met veelkleurige vlekken, een rode en blauwe rok, die tegelijkertijd ook de kleuren van de stad zijn, en een driepuntige hoed met belletjes, het symbool van de drie heuvels waarop Putignano staat. 

In de 14de eeuw plunderden de Saracenen regelmatig Putignano en zijn omgeving. Bij het aanbreken van de zoveelste overval, had een man een schitterend idee om aan de plunderingen te ontsnappen. Niemand weet nog hoe deze man echt heette omdat hij door iedereen Farinella werd genoemd. Hij was bakker en had een rossige neus ook al dronk hij niet. 

Nadat de inwoners waren gewaarschuwd voor de komst van de Saracenen verzamelden ze zich op het plein om te beslissen wat ze zouden doen. De meesten wilden vluchten en wachten tot de indringers weg waren maar anderen wilden blijven en voor hun huizen vechten. Maar daar kwam Farinella met het idee. Hij wilde de rovers in de val lokken door te doen alsof iedereen ziek was geworden door een onbekende ziekte. De pest was pas voorbij en de angst was nog steeds groot. “We nemen meel en smeren het op onze lichamen alsof we overal puisten hebben. De wachters zullen de Saracenen ontvangen met de boodschap dat de stad in quarantaine is omdat er de pest heerst.”

De meerderheid stemde voor het plan van Farinella en iedereen maakte zich klaar voor de komst van de Saracenen. Toen de stadswachten de eerste paarden zagen, gingen ze de rovers tegemoet en vertelden hen dat ze de stad niet in mochten omdat deze onder quarantaine stond.

De Saracenen waren niet overtuigd en stuurden enkele mannen om te kijken. Maar zodra ze de inwoners met de afschuwelijke wonden en puisten zagen lopen, keerden ze hun paarden om en gingen terug naar de anderen. Putignano werd gered dankzij de vindingrijkheid van Farinella, die werd gevierd als de held van de stad. 

De spottende ogen, de vrolijkheid en de ironische glimlach van het masker, vat het karakter van de inwoners van Putignano samen: provocerend, ironisch, verliefd op het leven, goed drinken en genieten aan tafel. Trots op hun land en hun dialect.